Symposium: Bach. Burgerlijk 1
Bach. Burgerlijk: Bach als figuur van nationale identificatie in de 19e eeuw
Wolfgang Sandberger Muziekwetenschapper, journalist | Dirigent
In 1843 werd in Leipzig een Bach-gedenkteken onthuld, een ‘buste onder een omhulsel in gotische stijl’ (Mendelssohn). Bach wordt zo zichtbaar een figuur van het collectieve nationale geheugen, een icoon van de muziekcultuur. Vandaag de dag is Johann Sebastian Bach een van de populairste componisten. Veel ideeën over Bach en zijn muziek worden echter nog steeds gekenmerkt door de receptie van Bach en de toeschrijvingen van de 19e eeuw. Het symposium traceert de receptie van Bach in de 19e-eeuwse burgerlijke muziekcultuur.
Wolfgang Sandberger is hoogleraar musicologie en directeur van het Brahms-Instituut aan de Musikhochschule Lübeck en werkt als auteur en presentator voor verschillende ARD-zenders.
Bach en de muziekfestivals van de 19e eeuw
Panja Mücke
De muziekfestivals van de 19e eeuw waren nauw verbonden met de cultuur van de verenigingen – professionele muzikanten en amateurkoorverenigingen speelden vaak samen. De grootschalige koormuziek uit de 18e eeuw werd daarom ook opnieuw onder de aandacht gebracht voor de festivals. Vooral composities van Händel, Haydn, Mozart, Beethoven en Mendelssohn stonden op het programma van de muziekfestivals – vaak onder patriottische auspiciën. De werken van Bach daarentegen vonden maar langzaam hun weg naar de festivals. De uitvoering van Bachs ‘Hemelvaartscantate’ in 1838 in Keulen op het Niederrheinische Musikfestival onder leiding van Mendelssohn en de uitvoering van de Mis in b-klein in 1859 op het Tonkünstlerfest van de Allgemeiner Deutscher Musikverein in Leipzig kunnen worden gezien als mijlpalen. Ze legden de basis voor gespecialiseerde muziekfestivals zoals de Bachfestivals van de Neue Bach-Gesellschaft vanaf 1901 en de Bachvereniging Leipzig vanaf 1908. In de lezing wordt dieper ingegaan op deze ontwikkelingslijnen en zwaartepunten van het repertoire en wordt een (muziek)historische contextualisering ondernomen.
Panja Mücke is hoogleraar historische muziekwetenschap aan de Hochschule für Musik und darstellende Kunst Mannheim.
Johann Sebastian Bach als figuur van nationale identificatie
Friederike Wißmann
‘Wees trots op hem, vaderland’ (Johann Nikolaus Forkel) – Sinds de 19e eeuw wordt het beeld van Johann Sebastian Bach gekenmerkt door nationale en nationalistische kleuring in de receptie van Bach. Dit resulteerde in een beperkte en vaak ideologische kijk op het diverse oeuvre van de componist. Het is duidelijk dat het omgaan met nationale identificatie een kritisch perspectief vereist: Bach, Beethoven noch Brahms claimden een nationale canon en daarom is dit een historisch construct dat terug te voeren is op auteurs van muziekkritiek, biografie maar ook musicologie. Naast de noodzakelijke reflectie over Bachs muziek in haar historische, culturele en sociale context, worden de verschillende beelden van Bach die zijn geschilderd ook op een meer gedifferentieerde manier bekeken vanuit het perspectief van vandaag. Om de schoonheid van Bachs muziek te ervaren, is er geen behoefte aan toeschrijving of toe-eigening.
Friederike Wißmann is hoogleraar musicologie aan de Hochschule für Musik und Theater Rostock.
Confessioneel spanningsveld? De ‘luther van de muziek’ in het katholieke münster
Jürgen Heidrich
Prominente mijlpalen in de herontdekking van Johann Sebastian Bach in de 19e eeuw kunnen als voorbeeld worden aangehaald: Johann Nikolaus Forkels eerste (rudimentaire) biografie van Bach (1802), de oprichting van de Bachvereniging en de aanzet tot de oude volledige editie van alle werken van Bach (1850 e.v.), en Philipp Spittas baanbrekende tweedelige complete beschrijving van Bachs leven en werken (1873/1880), die voldeed aan moderne historisch-filologische richtlijnen. Maar welke gevolgen hadden deze impulsen voor de muziekpraktijk? Hoe werden deze ontwikkelingen ontvangen buiten de muzikale centra? En welke rol speelden confessionele aspecten? Met het oog op de oude bisschopsstad Münster worden deze vragen aan de hand van voorbeelden onderzocht en wordt nagegaan welke rol Bach speelde in de ontwikkeling van een eigentijds burgerlijk muziekleven in de 19e eeuw.
Jürgen Heidrich is hoogleraar musicologie aan de Universität Münster.
